พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ฯ คีตราชัน ผู้ทรงเป็นแรงบันดาลใจของนักดนตรีไทยหลายชีวิต
- Writer: Montipa Virojpan
“ดนตรีเป็นส่วนหนึ่งของข้าพเจ้า จะเป็นแจ๊สหรือไม่ใช่แจ๊สก็ตาม ดนตรีล้วนอยู่ในตัวทุกคน เป็นส่วนที่ยิ่งใหญ่ในชีวิตคนเรา สำหรับข้าพเจ้าดนตรีคือสิ่งประณีตงดงาม และทุกคนควรนิยมในคุณค่าของดนตรีทุกประเภท เพราะว่าดนตรีแต่ละประเภทต่างก็มีความเหมาะสมตามแต่โอกาสและอารมณ์ที่ต่าง ๆ กันออกไป”
— พระราชดำรัสแก่นักข่าวช่องวิทยุอเมริกาเมื่อวันที่ 21 มิถุนายน 2503
เราได้เห็นพระบรมฉายาลักษณ์ของในหลวงขณะที่พระองค์ทรงดนตรีตั้งแต่เด็ก ๆ จนทุกวันนี้เราก็ยังได้ฟังเพลงพระราชนิพนธ์ รวมถึงได้ภาพบันทึกที่ท่านทรงดนตรีกับนักดนตรีแจ๊สมากความสามารถ สิ่งที่เราได้เห็นและฟังทำให้เราทึ่งในพระมหากษัตริย์ที่ไม่ได้เป็นเพียงผู้ปกครองบ้านเมืองด้วยทศพิธราชธรรม เป็นผู้ทรงริเริ่มแนวคิดหรือประดิษฐกรรมหลายสิ่งอย่าง แต่ยังได้เห็นมุมที่ละเอียดอ่อนด้วยการเป็นอัครศิลปินผู้มีพระปรีชาสามารถยิ่งพระองค์หนึ่ง
ในโอกาสนี้ Fungjaizine ขอบอกเล่าเรื่องราวการทรงดนตรีของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ที่ภายหลังได้กลายเป็นแรงบันดาลใจให้พสกนิกรผู้มีใจรักในดนตรีและศิลปะ รวมถึงนักดนตรีหลาย ๆ ท่าน ได้ร่วมรำลึกถึงคีตราชันพระองค์นี้
Photo Credit
พระนิพนธ์ในสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ ชื่อ “พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงศึกษาดนตรี” ความว่า พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงเริ่มเรียนดนตรีขณะประทับอยู่ไทยและสวิตเซอร์แลนด์ก็ได้เรียนขับร้อง แต่ไม่ได้เรียนโน้ต เมื่อพระชนมายุ 13 พรรษาก็ทรงลองเรียนแอคคอร์เดียน แต่ไม่สบพระทัย จนเวลาต่อมา พระองค์ทอดพระเนตรวงดนตรีของโรงแรมในภูเขาที่เสด็จประพาสก็เกิดพระประสงค์จะเรียนแตร แต่สมเด็จย่าขอให้เริ่มจากแซ็กโซโฟนเพราะกลัวเป็นอันตรายต่อพระวรกาย
Photo Credit
แซ็กโซโฟนตัวแรกของพระองค์เป็นของมือสองราคา 300 ฟรังค์ ที่ร่วมหุ้นกับพระเชษฐาครึ่งนึง และอีกครึ่งนึงมาจากสมเด็จย่า โดยมีครูสอนดนตรีชื่อนาย Weybrecht เป็นคนขายเรื่องดนตรีและนักดนตรีสถานีวิทยุแห่งหนึ่ง จนวันที่เริ่มการเรียนการสอน พระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดลไปซื้อคลาริเนตมาขอเรียนด้วย หลังจากที่ทั้งสองพระองค์ทรงเรียนดนตรีมาได้ระยะหนึ่ง พระเจ้าอยู่หัวภูมิพลก็ทรงยืมคลาริเนตพระเชษฐามาเล่น ต่อมาก็ทรงซื้อคอร์เน็ต แล้วจึงเป็นทรัมเปต พระองค์สนพระทัยแนวดนตรีแจ๊ส โดยเฉพาะอย่างยิ่ง แนว Dixieland (ตามแบบฉบับของเมือง New Orleans) จึงฝึกเป่ากับเพลงของ Sydney Bachet, Benny Carter หรือ Johnny Hodges นอกจากนี้ พระองค์ยังทรงเปียโน ที่ทรงหัดเองและโดยทักษะจากที่เรียนประสานเสียง ทรงกีตาร์ที่ยืมมาจากสหายที่โรงเรียน ทรงไวโอลิน และทรงขลุ่ยด้วยความที่การเล่นไม่ต่างจากการยกนิ้วในแซ็กโซโฟนมากนัก โดยพระองค์มีความเข้าใจ รู้ลักษณะของแตรทุกประเภท ทรงทราบคุณภาพของเครื่องดนตรีแต่ละชนิดที่พระองค์ทรงเล่นเป็นอย่างดี และทรงซ่อมเครื่องดนตรีด้วยพระองค์เองได้
Photo Credit
ต่อมาพระองค์มีพระประสงค์จะพระราชนิพนธ์เพลงขึ้นด้วยพระองค์เอง จึงมีรับสั่งให้นักดนตรีและนักประพันธ์เพลงสมัครเล่นเข้าไปร่วมบรรเลง และให้ ม.จ.จักรพันธ์เพ็ญศิริ จักรพันธุ์ ร่วมประพันธ์ทำนองและเนื้อร้องด้วย เพลงแรกที่ทรงพระราชนิพนธ์ จากนั้นทรงจัดตั้งวงดนตรีที่รวมนักดนตรีสมัครเล่นในนาม วงลายคราม เล่นเพื่อออกอากาศในสถานีวิทยุ อ.ส. (อัมพรสถาน) เพื่อเป็นสื่อกลางสารประโยชน์และความบันเทิง
Photo Credit
ด้วยความชื่นชอบในดนตรีของในหลวงก็ส่งไปถึงสมเด็จพระเทพ ฯ ในเวลาต่อมา ซึ่งในหลวงทรงสอนด้วยพระองค์เอง ต่อมาจึงได้เกิด brass band ชื่อ วงสหายพัฒนา โดยมีสมเด็จพระเทพ ฯ ทรงเป็นหัวหน้าวง ที่มีเหล่าข้าราชบริพารในพระองค์เป็นสมาชิก (และเป็นศิษย์ของในหลวง) ร่วมเล่นในโอกาสพิเศษ
King Bhumibol plays saxophone in a jam session with clarinettist Benny Goodman © AP
นอกจากความประทับใจของพระราชวงศ์ที่มีความสนใจดนตรีเช่นเดียวกันแล้ว สำนักข่าว AP ได้เขียนถึงพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวว่า ในกลุ่มของนักดนตรีแจ๊สต่างรู้กันดีว่าพระองค์คือ “King of Swing” ที่ทรงวางพระองค์เหมือนไม่มีความสามารถทางดนตรี แต่พอทรงร่วมแจมกับทั้งวงเท่านั้น นักดนตรีระดับโลกอย่าง Benny Goodman, Stan Getz, Jack Teagarden, Les Brown หรือ Lionel Hampton ต่างชื่นชมและยกย่องพระอัจฉริยภาพของในหลวงที่ทรงบรรเลงได้อย่างเฉียบขาดและเข้ากันดีกับนักดนตรีในวง จนในปีพ.ศ. 2507 พระองค์ทรงเป็นสมาชิกกิตติมศักดิ์ที่มีอายุน้อยที่สุด และเป็นชาวเอเชียเพียงผู้เดียวที่ได้รับเกียรติจาก Academy of Music and Dramatic Arts แห่งกรุงเวียนนา ที่ทูลเกล้า ฯ ถวายประกาศนียบัตร และสมาชิกกิตติมศักดิ์ลำดับที่ 23 แด่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว โดยมีพระบรมนามาภิไธย ภูมิพลอดุลยเดช ปรากฏอยู่บนแผ่นหินของสถาบัน ในหลวงทรงมีกระแสพระราชดำรัสตอบเป็นภาษาเยอรมัน ใจความว่า
“….ดนตรีทุกชนิดเป็นศิลปะที่สำคัญอย่างหนึ่ง มนุษย์เกือบทั้งหมดชอบและรู้จักดนตรี ตั้งแต่เยาว์วัยคนเริ่มรู้จักดนตรีบ้างแล้ว ความรอบรู้ทางดนตรีอย่างกว้างขวางย่อมขึ้นกับเชาวน์ และสามารถในการแสดงของแต่ละคน อาศัยเหตุนี้จึงกล่าวได้ว่า ในระหว่างศิลปะนานาชนิด ดนตรีเป็นศิลปะที่แพร่หลายกว่าศิลปะอื่น ๆ และมีความสำคัญในด้านการศึกษาของประชาชนทุกประเทศด้วย….”
จากการทรงดนตรีนั้น ทำให้หลายฝ่านมีความสนใจและเกิดการสนับสนุนการเรียนการสอนดนตรีขึ้นในระดับอุดมศึกษา อย่างเมื่อปลายปี 2536 มหาวิทยาลัยมหิดลได้จัดตั้งโครงการวิทยาลัยดุริยางคศิลป์ เป็นการเฉลิมพระเกียรติแด่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวที่เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติครบ 50 ปีนั่นเอง และในทุก ๆ ปีจะมีการจัด “วันทรงดนตรี” ที่เดิมเป็นการกราบบังคมทูลเฝ้าของนิสิตเพื่อถวายชัยมงคลเนื่องในวันประสูติของเจ้าฟ้าจุฬาภรณ์ ซึ่งพระองค์ก็มีพระบรมราชานุญาตให้เข้าเฝ้าได้ที่เวทีลีลาส สวนอัมพร ซึ่งวันนั้นตรงกับวันศุกร์ ที่ วงลายคราม ต้องเล่นออกอากาศในวิทยุ อ.ส. โดยรับสั่งให้นิสิตทำตัวตามสบาย และทรงเดี่ยวแซ็กโซโฟน พระราชทานแก่ผู้ที่อยู่ร่วมงานวันนั้น ต่อมาจึงกลายเป็นวันทรงดนตรีที่พระองค์จะเสด็จไปทรงดนตรีตามคำกราบบังคมทูลเชิญของมหาวิทยาลัยต่าง ๆ เป็นประจำทุกปี จนต้องยกเลิกไปเมื่อเกิดสถานการณ์ไม่เอื้อต่อการเสด็จพระราชดำเนินมาทรงดนตรีและพระราชกรณียกิจมากมาย
แม้บทบาทการทรงดนตรีของท่านจะค่อย ๆ เลือนไปจากภาพจำในชีวิตประจำวันของพสกนิกร แต่เชื่อว่าหลายคนยังระลึกถึงพระปรีชาสามารถด้านนี้ของพระองค์อยู่เสมอ ที่สำคัญยังได้พระราชทานเพลงพระราชนิพนธ์กว่า 48 บทเพลง เป็นเครื่องเตือนใจให้เรารำลึกถึงพระอัจฉริยภาพในด้านนี้ของพระองค์ Fungjaizine ตอนหน้าจะขอนำเสนอบทเพลงพระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวที่บางคนอาจจะยังไม่เคยฟังหลาย ๆ เพลงในนี้ก็เป็นได้
