หุ่นยนต์บอกได้ไหม? เพลงไหนเศร้าที่สุดในโลก
- Writer: Peerapong Kaewthae
- Art Director: Tunlaya Longsurname
การรับรู้อารมณ์ในเพลงแต่ละเพลงเป็นเรื่องปัจเจกมาก เพลงเดียวกันแต่ทุกคนอาจรู้สึกไม่เหมือนกันเลย
เพลงที่เศร้าที่สุดสำหรับคุณตอนนี้ คือเพลงอะไรหรอ?
ตอนวัยรุ่นหัวเกรียนผมอินกับเพลง โปรดส่งใครมารักฉันที ของ Instinct ทั้งที่ยังไม่เคยมีความรักด้วยซ้ำ หรือโตขึ้นมาหน่อยก็นั่งฟังเพลง ร (W8) ของ Gene Kasidit ซ้ำไปซ้ำมาทั้งที่เราไม่ได้รอใครด้วยซ้ำ กว่าจะรู้ตัวก็เสพติดเพลงที่ทำร้ายตัวเองซะแล้ว หลายคนที่ชอบฟังเพลงเศร้าอาจจะคิดว่าการฟังเพลงเศร้า ๆ แล้วทำให้อารมณ์ของเราหม่นหมองตามไปด้วยเพราะเพลงดึงความทรงจำอันเจ็บปวดเกี่ยวกับเพลงนี้ขึ้นมา แต่จริง ๆ แล้วมีงานวิจัยออกมาบอกว่า เราชอบฟังเพลงเศร้าเพราะเราอยากมีส่วนร่วมในโศกนาฏกรรมของคนอื่นต่างหาก ไอ้ความผูกพันเชิงอารมณ์เนี่ยเราก็สัมผัสได้จากงานศิลปินทุกแขนงตลอดเวลา ทั้งละคร ‘เมีย 2018’ เราก็อินได้โดยไม่ต้องรอให้โดนใครมาแย่งผัว หนังผีที่ตัวละครโดนตามกระชากหัว หรือภาพวาดของไข่แมว
อารมณ์ทั้งหมดทั้งมวลเกิดจากระบบประสาทที่ตีความสถานการณ์ตรงหน้าเข้ากับการตอบสนองของร่างกายต่อเหตุการณ์ดังกล่าว และการประเมินผ่านแนวคิดของเราระหว่างเหตุการณ์นี้กับเป้าหมายของเรา เพราะชีวิตจริงเราอาจไม่ได้เศร้าและไม่ได้เจอเรื่องราวโหดร้ายเหมือนในเพลงหรือหนังที่เราดู เมื่อเราได้ฟังเพลงเศร้าหรือเสพอะไรเศร้า ๆ เราต้องรับมือกับจินตนาการว่าถ้าเราต้องอยู่ในเหตุการณ์แบบนั้นเราจะทำยังไงมากกว่า แต่ละคนก็รับมือเรื่องต่าง ๆ ในแบบที่แตกต่างกันด้วย เวลาเราฟังเพลงเศร้าแล้วรู้สึกเศร้าเลยไม่จำเป็นต้องมีความทรงจำแย่ ๆ เป็นของตัวเองก็ได้ ขอแค่เพลงไม่น่าเบื่อก็พอ
ในเมื่อทุกคนเข้าถึงเพลงเศร้าได้ไม่เท่ากัน แล้วเคยสงสัยมั้ยว่าเพลงไหนจะเป็นเพลงเศร้าที่สุดในโลก?
Spotify ใช้เวลากว่าสองทศวรรษสร้างอัลกอริธึมขึ้นมาเพื่อวัดระดับความเศร้าในเพลง สตรีมมิ่งยักษ์ใหญ่ที่มีข้อมูลเพลงกว่า 35 ล้านเพลงก็แบ่งปันข้อมูลเหล่านี้ให้ทุกคนเข้าถึงได้รวมถึงจำนวนคะแนนของเพลงแต่ละเพลง ถ้าเพลงไหนมีค่า valence sound สูงก็ยิ่งเป็นผลบวก (มีความสุข ให้กำลังใจ) และเพลงไหน valence sound ต่ำก็ยิ่งให้ผลลบ (เศร้า หดหู่ โกรธ) แถมยังมีตัววัดอย่างอื่นอีกเช่น energy (เพลงเร็ว อึกทึกหรือดังแค่ไหน) และ danceability ชวนเต้นแค่ไหน ข้อมูลเหล่านี้เหมืองของขวัญให้นักข่าวที่มีทักษะด้านจัดการข้อมูลไปเล่นสนุกกันเต็มที่ บางคนเอาไปค้นหาว่าประเทศไหนในยุโรปชอบเพลงเศร้ามากกว่า (โปรตุเกสนี่นำมาเลย)
แล้วเจ้าอัลกอริทึมที่มันไม่มีความรู้สึกเนี่ย มันจะบอกได้ยังไงว่าเพลงไหนคือเพลงสนุก เพลงไหนคือเพลงเศร้า Miriam Quick นักวิจัยข้อมูลเลยนำเพลงที่ติดชาร์ตอันดับหนึ่งของ Billboard ตั้งแต่ครั้งที่เขาจัดอันดับในปี 1958 จนถึงปัจจุบันมาแมชกับข้อมูลใน Spotify ทั้งหมด 1,080 เพลง เพื่อดูว่าเพลงที่เศร้าที่สุดที่ AI จะคำนวนออกมาได้เคยได้ที่หนึ่งในใจมนุษย์มั้ย
หลายคนที่เข้าใจทฤษฎีดนตรีอาจตีความง่าย ๆ ว่าเพลงที่เศร้าก็ต้องช้า ขาดความมีชีวิตชีวาและเต็มไปด้วยคีย์ไมเนอร์ใช่มั้ยล่ะ? แต่ชาร์ตข้างบนแสดงให้เห็นว่ามันซับซ้อนกว่านั้น ซึ่งจำแนกอารมณ์พื้นฐานง่าย ๆ สี่มุมเป็น ความสุข, ความสงบ, ความโกรธ และความเศร้า Hey Ya! ของ OutKast เป็นเพลงที่มีความสุขที่สุด และ Lose Yourself ของ Eminem เป็นเพลงที่โกรธที่สุด เพลงที่เศร้าที่สุดก็ต้องอยู่มุมซ้ายล่าง และนี้คือ 5 อันดับเพลงที่เศร้าที่สุดบนชาร์ต Billboard โดยหุ่นยนต์
1. The First Time Ever I Saw Your Face – Roberta Flack (1972)
2. Three Times a Lady – Commodores (1978)
3. Are You Lonesome Tonight? – Elvis Presley (1960)
4. Mr Custer – Larry Verne (1960)
5. Still – Commodores (1979)
จากข้อมูลแล้วเพลง The First Time Ever I Saw Your Face คือเพลงที่เศร้าที่สุดในโลก ติดชาร์ตอยู่เกือบหกสัปดาห์ และความจริงคือมันไม่ใช่เพลงเศร้า แต่เป็นเพลงรักที่อบอุ่นหัวใจสุด ๆ เลย ซึ่งเพลงที่เศร้าจริง ๆ มีแค่เพลงของ Elvis Presley และเพลง Still ของ Commodores เท่านั้น อัลกอริธึมหน้าที่ของมันได้ดีแล้ว แต่ยังไม่ดีพอสำหรับมนุษย์ เราเลยต้องไปปรึกษา Glenn McDonald ผู้จัดเก็บแนวเพลงกว่า 1870 แบบให้กับสตรีมมิ่งทั้งหลายและยังเป็นเจ้าของเว็บ Every Noise at Once ที่จัดเก็บแนวเพลงตั้งแต่ deep filthstep ไปจนถึง Belgian indie
“ข้อมูลช่วยแสดงผลลัพธ์ที่มนุษย์ไม่มีเวลามานั่งจัดการได้ แต่มนุษย์ก็ยังมีให้ความเห็นหรือประเมินคุณค่าทางศิลปินได้ดีกว่าหุ่นยนต์แน่นอน” Glenn อธิบาย เนื้อเพลงอิมแพคต่อความรู้สึกของคนฟังมากที่สุด แต่ Spotify ไม่สามารถหยิบตรงนี้มาคำนวนได้ ทำได้แค่เก็บข้อมูลคร่าว ๆ ตามแนวเพลงเพื่อช่วยให้จัดเพลย์ลิสต์ตามอารมณ์ได้เท่านั้น แต่พวกเขาก็พัฒนาอย่างต่อเนื่องให้หุ่นยนต์สามารถแบ่งประเภทของอารมณ์ได้โดยใช้วิธีให้คนช่วยกันเขียนอารมณ์สั้น ๆ กำกับไว้ว่าฟังเพลงนี้แล้วรู้สึกยังไง เพื่อพัฒนาระบบ MER หรือ Music Emotion Recognition ให้ฉลาดมากขึ้น ซึ่งช่วยให้ AI สามารถเลือกเพลงมาแมชกับอารมณ์ของเราในขณะนั้นได้ระหว่างกำลังใช้งานสิ่งของอะไรซักอย่าง หรือดูหนังซักเรื่อง หรือให้ข้อมูลผ่านเสียงกับวีดีโอต่าง ๆ
หุ่นยนต์อาจเรียนรู้ได้แต่ยังขาดลักษณะเฉพาะแบบมนุษย์ ความสามารถในการจดจำสิ่งที่เราได้ยินและหยิบยกให้เป็นความรู้สึกที่พิเศษ เพราะคอมพิวเตอร์ไม่มีความทรงจำทางอารมณ์ Glenn McDonald เสริมว่า “เมื่อเราได้ยินเพลงเพลงหนึ่ง คุณอาจจำได้ว่าเคยฟังเพลงนี้ครั้งแรกที่ไหน และมันจะควบคุมความรู้สึกต่อเพลงนี้ของเราในอนาคตด้วย เมื่อหุ่นยนต์มองข้อมูลเหล่านี้มันเห็นเป็นคลื่นเสียง หุ่นยนต์ไม่ได้เข้าใจเพลงในแบบมนุษย์ มนุษย์มีบริบท อารมณ์ ความหวัง ภาษา ความฝัน ความกลัว”
ในอนาคตอันใกล้ระบบ MER ก็อาจจะพัฒนาขึ้นแบบก้าวกระโดด แต่มันกลับมีด้านมืดของเทคโนโลยีนี้อยู่น่ะสิ เพราะมีงานวิจัยออกมายืนยันแล้วว่ามีความสัมพันธ์บางอย่างระหว่างเพลงกับพฤติกรรมของผู้บริโภค โดยนักวิจัยเก็บข้อมูลจากกสตรีมมิ่งทั้งหลายรวมถึง Spotify ด้วยว่าความผันผวนของเพลงที่เราฟังอาจพยากรณ์การเงินที่กำลังหมุนเวียนเข้ามาในบริษัทได้ เพลงที่เราฟังในตอนนั้นอาจบอกได้ว่าเรากำลังจะใช้เงินจับจ่ายกับอะไร แน่นอนว่างานวิจัยไม่หยุดแค่ที่เพลงแน่ หนังสือที่เราอ่าน ทีวีช่องที่เราดู คลื่นวิทยุที่เราฟังอาจเป็นหน้าต่างให้นักธุรกิจเข้ามาดูได้ว่าสามารถขายอะไรให้เราได้บ้าง
วันหนึ่งเราจะโอเคมั้ยที่สตรีมมิ่ง เจ้าของรายการทีวี หรือเจ้าของคลื่นวิทยุจะขายข้อมูลของเราให้กับนักธุรกิจ จนวันหนึ่งเขามาแทรกแซงความรู้สึกเราได้ด้วยสินค้าที่เราไม่แน่ใจว่าเราต้องการจริง ๆ รึเปล่า ซึ่งไม่เหมือนแผ่นซีดีหรือไวนิล เทปคาสเซ็ตที่เราซื้อขาด เพราะสตรีมมิ่งเหล่านี้ก็แอบฟังเราอยู่เหมือนกัน น่าห่วงกว่าคือความเป็นส่วนตัวที่อาจถูกลุกล้ำได้ตลอดเวลา
แต่ระบบ MER ก็ไม่ได้มีแต่ด้านไม่ดีเสมอไป เพราะมันสามารถนำไปต่อยอดเพื่อวิจัยมนุษย์ในด้านต่าง ๆ ได้เหมือนกัน เหมือนที่มีงานวิจัยหนึ่งบอกว่าคนที่ชอบฟังเพลงเศร้าจะเป็นคนที่เปิดรับประสบการณ์ใหม่ ๆ และเห็นอกเห็นใจคนอื่นมากกว่าคนที่ชอบฟังเพลงเสียงดังอึกทึก แต่การจะถอดรหัสว่าจริง ๆ แล้วเพลงช่วยขับเคลื่อนศักยภาพของมนุษย์ไปได้ไกลแค่ไหนอาจจะต้องใช้เวลากันอีกนานเลย แต่ที่รู้แน่ ๆ คือการฟังเพลงเศร้าแล้วร้องไห้ไปด้วยเป็นผลดีกับร่างกายเรานะ นอกจากจะช่วยลดความเครียดแล้วยังทำให้จิตใจสงบขึ้นและสามารถรับมือเรื่องกระทบกระเทือนจิตใจได้ดีขึ้น
ตอนนี้กลับมาที่คำถามของเราอีกครั้งดีกว่า นึกออกหรือยังว่าเพลงที่เศร้าที่สุดสำหรับคุณตอนนี้ คือเพลงอะไร? ลองกดไปฟังอีกครั้งและปล่อยตัวปล่อยใจไปกับเสียงเพลงกันดีกว่า
